İlber Ortaylı’nın “dünyanın en kanlı savaşı“ değerlendirmesine itiraz ederek “dünyanın en beyhude savaşı“ dediği İsrail-Hamas çatışmasının hem bölgesel hem de milletlerarası sonuçlarının ne olduğunu yavaş yavaş konuşmaya başlamalıyız. Hamas özelinde Filistinlilerin birinci defa savunma değil atak pozisyonunda oldukları bu çatışmayı hem İsrail ile Filistinli kümeler hem de tesirli aktörler açısından incelemek de fayda var.
Öncelikle Hamas’ın “aniden“ vurduğu İsrail’de Başbakan Binyamin Netanyahu’nun yargının yetkilerini kökten değiştirme teşebbüsü ülke demokrasisini tehlikeye atmıştı, anımsayalım. Ayrıyeten Netanyahu koalisyonda dini sağa o kadar çok alan açmıştı ki, ülkenin teokrasiye kayacağından bile telaş ediliyordu. Toplum o denli kutuplaştı ki İsrail istihbaratı (Shin Bet) bu durumu temel bir iç sıkıntı olarak tanımladı.
Önde gelen çok sayıda asker bu durumun İsrail’in askeri hazırlığını zayıflattığından telaş ediyordu. Mart ile Temmuz aylarında İsrail Hava Kuvvetleri yedek subayları eğitim saatlerine uymayı reddetmiş, helikopter eğitmen pilotları vazife için rapor vermemiş, özel kuvvetlerdeki etkin yedek subaylar ülkenin gidişatını protesto etmek için istekli olarak hizmet vermeyi kabul etmemişti. Yani İsrail’in Hamas saldırısınıa “hazırlıksız“ yakalanmasına bunları anımsayarak da bakmalı.
Filistinli Kümeler açısından
Her ne kadar Filistin İdaresi Başbakanı Mahmud Abbas, “Hamas tüm Filistinlileri temsil etmiyor“ diyerek kendisini farklı göstermeye çalışsa da Hamas saldırısı Filistinli kümeler ortasında, bilhassa de Batı Şeria’daki rakip Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) ile en azından bir birlik hissine yol açtı. Bu ortada FKÖ ile Hamas’ın ortasındaki rekabetin ikincisinin lehine değiştiğini vurgulamalı. Eylül’de yapılan bir kamuoyu yoklamasına nazaran Filistinlilerin yüzde 53’ü İsrail’e karşı silahlı bir direnişi destekliyor. Filistin İdaresi önderi Mahmud Abbas’ın oy oranı düşük, bir başkanlık seçiminde hem Batı Şeria hem de Gazze’deki Filistinlilerin birçok Abbas yerine Hamas önderi İsmail Haniye’ye oy vereceklerini söyledi. Daha da kıymetlisi, FKÖ Batı Şeria’daki güvenlik durumunun denetimini kaybetme riskiyle karşı karşıya. Hamas’ın askeri başarısı, Batı Şeria’daki Arîn el-Usud, İslami Cihad ile Cenin Tugayları üzere öteki Filistinli militan kümelere da İsrail’e karşı çatışmaya girmeleri için ilham verebilir.
Suudi Arabistan’la olağanlaşma ne alemde?
İyi sayılmaz. Savaşın İsrail açısından en kıymetli sonuçlarından biri çok kıymet verdiği Suudi Arabistan’la olağanlaşma beklentilerinin geri plana düşmesidir. Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman Suudi-İsrail olağanlaşma görüşmelerinin suratına ait olarak “Her geçen gün daha da yaklaşıyoruz” demişti. Fakat İsrail-Hamas savaşı iki ülke ortasındaki olağanlaşma muahedesini ortadan kaldırdı, en azından şimdilik. Zira çatışmanın ortasında olağanlaşmayı sürdürmenin iç/bölgesel siyasi bedeli çok ağır olabilir.
Suudilerin tavrının tersine Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), İsrailli sivillerin maksat alınmasından ‘dehşete düştüğünü’ belirterek İsrail ile bağlantılarını iki katına çıkardı. BAE, güvenliğine tehdit olarak gördüğü Müslüman Kardeşler ya da Hamas üzere kümelere karşı sert bir tavır sergiliyor. Bunu da kaydetmiş olayım.
Tabii ki savaş, son yıllarda bölgesel güçleri yakınlaştıran, ekonomik entegrasyon ile altyapı gelişimine öncelik veren kırılgan tansiyonu azaltma sürecini sekteye uğratma tehdidi taşıyor. İbrahim Mutabakatları bu niyetin bir eseriydi esasen. En değerli soru İran’ın çatışmaya girip girmeyeceği, şayet girerse bunun kendi tercihiyle mi yoksa sürüklenerek mi olacağıdır. Tahran İsrail’le direkt karşı karşıya gelmek istemeyecektir kanımca.
Ancak daha uzun vadeli yapısal sıkıntılar var. Hamas’ın Filistin’in tartışmasız başkan örgütü olarak ortaya çıkmasının, 2006’da Lübnan Hizbullah’ında olduğu üzere kalıcı tesirleri olacak. Filistin İdaresi’nin yine güçlenmesi umuduyla Hamas’I denetim altında tutmayı siyaset haline getiren Kahire ile Amman’da tasa var. Mısır için İsrail’in Gazze’yi yeni bir işgali, hudutlarında faal bir çatışma manasına geliyor. Sina Yarımadası’ndaki istikrarsızlık, aşırıcılık, insan kaçakçılığı geçtiğimiz on yılın en değerli iç güvenlik meseleleriydi.
Mevcut savaş ya da kriz ortamının Türkiye ile Katar’ı ön plana çıkardığı bir gerçek. Her iki ülkenin de Hamas’la ayrıcalıklı bağlantıları var zira. Mali olarak da destekliyorlar. Arabuluculuk yapmayı teklif edebilirler lakin lekelenme ya da güçsüz görünme riskiyle karşı karşıyalar. Her iki ülke de Hamas’ı çok derecede şımartmakla suçlanıyor malum.
Savaşın ortaya çıkardığı başka sonuçlara yarın devam edelim…
