ABD tarihinde bugüne dek görülmemiş bir facia olduğunu söyleyenler var, herhalde doğrudur. Zira Hawaii eyaletinde hala söndürülemeyen, 96 kişinin canını alıp, 2 bin 500’den fazla konutu yok eden bir orman yangını bu. Adanın tarhinin de küle döndüğü söyleniyor, örneğin tarihi bir kasaba olan Lahaina artık yok. Hawaii’de 2018’de de bir kasırganın körüklediği orman yangınları yaşanmıştı. Yaz mevsimi Hawaii’nin hem kuraklık hem de kasırga mevsimidir. Bu nedenle “talihsiz” bir bölge sayılır. Şu son şahit olduğumuz beş yıl içindeki ikinci büyük yangın örneğin.
Neden süratli yayıldı?
Her yerde yaşanabilir natürel, biz de ülkemizde vakit zaman canımızı çok yakan orman yangınlarıyla karşılaştık. Lakin Hawaii’deki son facia bir öteki hakikaten de. Süratle yayılmasından dolayı de dikkat cazibeli. Artık uzmanlar ülkedeki orman yangınlarının çoklukla neden bu kadar tahripkar olduğunu araştırırken , neden ‘öngörülebilir’ olduğu sorusuna da cevap arıyorlar.
İnsan şaşırıyor aslında, yağmur ormanlarıyla, şelalelerle dolu ülke nasıl yanan bir yere dönüştü bu türlü? Bu yangının, ülkede daha evvel de yaşananlar üzere insan eliyle (hayır sabotaj manasında değil) çıktığı biliniyor. Zira ülkede vakit içinde meydana gelen insan kaynaklı ekolojik tahribat, bitki örtüsünü neredeyse yok etti, geriye yangınlar için yakıt fonksiyonuna sahip otlar kaldı. Yanan otlar bunlar işte.
Şu riskler ateş olabilir
Bilim insanları, aktivistler ivedilikle tedbir alınmazsa bu felaketlerin tekrarlanacağı konusunda uyarıyor ilgilileri. Haklılar, zira yanıcı, yabancı otların terk edilmiş çiftlik alanlarına yayılması, bitki örtüsünün yönetilmemesi, toplulukların yangına karşı güçlendirilmemesi her an tıpkı facianın yaşanmasına yol açacak önemli riskler. Ayrıyeten iklimdeki değişiklikler daha güçlü kasırgaları yaratıyor, onlar da çeşitli nedenlerle parlamış kıvılcımları ateşe çevirebiliyor. Bu nedenle aslında Hawaii yangınlarının hiç de sürpriz olmadığını söylemek yanlış olmaz. Eyaletin büyük kısmında yıllardır büyük bir kuraklık yaşandığını da anımsatalım.
Hawaii’de yaz mevsminde bile saatte 60 kim sürate ulaşan kuvvetli rüzgarlar yaygın. Bu bilindiği halde yangına hazırlıksız yakalandı eyalet. Vali Yardımcısı Sylvia Luke’un “Adalarımızı etkilemeyen bir kasırganın bu cins orman yangınlarına neden olacağını hiç kestirim etmemiştik” demesi bunun delili haliyle.
Bazı meteorologlar, yüksek basınç sisteminin tek başına alevler için güçlü bir dayanak sağlamaya kâfi olduğunu öne sürüyor. Bazıları de “gelecekte daha güçlü fırtınalar olursa, yangını körükleyen daha güçlü rüzgarlar bekleyebiliriz” diyor. Bunlar, insanın ekolojiyi mahvetmesiyle birleşince yangın kaçınılmaz olacak demektir bu.
El Nino: Her an vurabilir
İnsan kaynaklı iklim değişikliği ile Hawaii’deki kuraklık ortasında tam bir ilişki kurulamaz tahminen fakat bölgede yağışların azalması, kuraklığın artması insan eliyle (de) yaratılmış meseleler, bu kesin. İjklim değişikliğinin elbette bir çok nedeni var. Bunun başında da doğu tropikal Pasifik Okyanusu’ndaki yüzey suları olağandan daha sıcak olduğunda ortaya çıkan bir hava modeli olarak tanımlanan El Niño geliyor. Son büyük El Niño 2015 ile 2016 yıllarında meydana gelmiş, dünya çapında büyük hava felaketlerine yol açmıştı; iklim iddiacıları mevcut El Niño periyodunun “güçlü” ya da “çok güçlü” olma ihtimalinin bugün yüzde 50 olduğunu söylüyor.
Kuraklık faktörü
Bu yıl yağışlı mevsimin Hawaii’ye olağanın altında yağış getirmesi, alışılmadık derecede kuruluğa yol açmış. Arazi kurudukça, yangına eğilimli yabani otların yarattığı yangın tehdidi de artmış haliyle. Bakın Hawaii’nin büyük kısmında olduğu üzere Maui bölgesinde de doğal bitki örtüsünün yerini şeker kamışı, ananas yetiştiriciliği ile sığır otlatmak için yapılan tarlalar almış. Temizlenen, terk edilen bu toprakların birden fazla, meraları örtmek ya da süs bitkisi olarak kullanılmak için adalara getirilen gine otu ile fıskiye otu üzere bitkilerle kaplandı. Bunlara istilacı otlar deniyor.
Bunlar bir yangının akabinde, kolaylıkla geri dönerek yerli cinslerin tekrar büyümesini engelliyor. Bu bir sonraki yangın için daha fazla yakıt oluşturacağı manasına geliyor. Araştırmacılar, 2018’de Kasırga Şeridi kaynaklı yangınlar sırasında yanan alanın yüzde 85’inden fazlasını yerli olmayan yangına eğilimli ot, çalı alanlarının oluşturduğunu tespit etti. Bu çeşit bitkiler şu anda Hawaii’nin yaklaşık dörtte birini kaplamış durumda.
Yanan yerli bitki örtüsü tekrar büyümüyor, yerini istilacı bitkiler alıyor. Yetkililer 2007’deki bir yangının Oahu’da Hawaii’nin devlet çiçeği olan sarı ebegümecinin neredeyse tamamını yaktığını söylüyor.
Çare istilacı otların büyümesini engelleyecek bir ekoloji siyaseti geliştirmekte. Doğal toprakların üzerine güçlü mülkleri yaptırmamakta, iklim değişikliğini hızlandıracak tahribatlarla gayret etmekte.
Yoksa tüm Hawaii “yangın yerine” döner.
